خوجا‌لی سویقیریمی
پوئما
خوجا‌لیدا روس و ائرمنی ایشغالچی‌لاری
طرفین‌دن قانینا قلتان اولونموش
مین‌لرله شهر ساکینی‌نین روحونا...
حاقی-ساییم زای اولدو،
دیلک‌لریم وای اولدو،
باشیم جللاد علینده
آخان قانیم چای اولدو.
***
قاراباغ، یاراسی قان سیزان تورپاق،
قاراباغ، یارا‌لی هر کول، هر یارپاق.
خالقین اؤلوم-قالیم موقدداراتی!..
قئیرتین، ناموسون سون هئساباتی.
اؤلن ارن‌لرین شهید بئشیگی،
قانا بلنیبدی ائوی-ائشیگی!
میللتین اؤزونه قاییتما آندی،
قاراباغ، آهینلا خالقیم اویاندی.
یوز ایلدی قان سیزیر تورپاغی، داشی،
عصرین اولی‌نین قان‌لی یادداشی.
داشناک‌لار علینده سوزالان تورپاق،
سیزقا ایشیغی دا آزالان تورپاق.
یانان یوردلاریمین دردلی آناسی،
آذربایجانیمین اسیر بالاسی!
قان‌لی ایمپئریانین اویون میدانی،
داها یادداشین‌دان سیلمه بو آنی.
سیلمه اؤلن‌لرین شیون سسینی،
سیلمه حیات دئین سون کلمه‌سینی.
بابام دا اونوتدو عصرین اولین،
اوزاتدی گاوورا گول کیمی علین.
اوجاغی باشیندا یئر وئردی اونا،
گیردی کافیر یاغی، گیردی مین دونا...
ائی اوریی یومشاق ارلر، ارن‌لر،
داشناک یوواسیندا مین قان گؤرن‌لر...
تاریخ‌دن سیلمیین سیز بو گون‌لری،
چیخاریلان گؤزلر، سویولان دری،
مین-مین کیتاب‌لارین اثری اولسون!
کوت قیلینجیمیزین کسری اولسون!
سوسماسین قلم‌لر یازسین بو قانی،
فاش ائتسین دونیایا گئنوسید آنی!
دوغولان کؤرپه‌یه بو اؤیود اولسون،
خوجا‌لی یوردوما سون مئیید اولسون!..
آنا‌لار آغلار ناچار،
سینه‌لر داغ‌لار ناچار،
یوردوندا دوغولان‌لار-
ائلین‌دن هارا قاچار؟!..
***
فئورالدی بوز قیشین ازازیل چاغی...
عصرین یازیلمامیش قان‌لی واراغی!
ایگیرمیالتی‌سی... قاران‌لیق گئجه،
اودا‌جاق شهری شهر اؤلونجه..!
هر آن تهلوکه‌ده گئدیب-گلن‌لر،
بیردی، یوزدو، میندی بوردا اؤلن‌لر...
سیغینیب تالئیین قان‌لی کورکونه،
شوکور ائدیر خوجا‌لی هر اؤتن گونه...
ائرمنی‌لر کسیب ایشیغین، سویون،
قورولوب بختینه مکیرلی اویون!
دوشمن اوچاق‌لاری غضبله اوچور،
شهرین اوستونده فلاکت ساچیر.
دونیانین آخیری چاتیب بورادا،
بو یورد درد المده، بو یورد قارادا.
اومیدی قیریلمیش اینسان‌لار قمگین
دوغراییر بولودلار سمانین انگین.
تانری دا اوزونو دؤندرمیش بوردان،
خاین‌لر، ساتقین‌لار چیخیر آرا‌دان...
گونبگون بو یوردا بیر اؤلوم چؤکور،
کؤرپه فریادلاری قلب‌لری سؤکور.
بونو یئر-گؤی بیلیر شهر اسیردی،
یاغی قان تؤکمه‌یه چوخ تلسیردی...
چونکی او شوشانین یولوندا قالا،
کورسو صاحب‌لری یانمادی حالا.
تسل‌لی وئردی‌لر اسیر شهره،
دؤنموشدو ائولرده چؤرک زهره.
نه گئدن، نه گلن وار ایدی یوردا،
دئمه، قوربانلیقمیش بو یورددا قوردا!
کسیلن یول‌لاردان کؤمک گلمییر،
بو ناله، بو زولوم حاقی دلمییر.
یارا‌لی خوجا‌لی ایمداد دیلییر،
یاغیسا باشینا گولله الییر.
اللر یالنیز گؤی‌دن آمان گؤزلییر!
بوردا هر آددیمی اؤلوم ایزلییر.
فیکیرلر بئیینده بئله‌دن-بئله،
“گلر بیزیمکی‌لر مهو اولار تله...”
بو جور خیال‌لارلا دایاق ائل-ائله.
شهر اومیدینی اوزمه‌ییب هله،
گلین‌لر، قوجا‌لار، آنا‌لار ناچار،
باغ‌لانان یول‌لاردان یورد هارا قاچار؟!..
آنلار بیر-بیرینی گولله‌یه توتور،
نه اورک دینجلیر، نه گؤزلر یاتیر.
بو محاصره‌ده اؤلوب-ایتن چوخ،
فریادا، ناله‌یه، آها گلن یوخ...
خوجا‌لی شوشانین اومید چیراغی،
توکنیب اولانی، یوخ‌دور یاراغی!
چوخ ائوده قاتیل‌دن خبرسیز نننی،
سیغیبدی کؤکسونه مسوم کؤرپنی.
کیمسه ائشیتمه‌دی آهی-فغانی،
قان اولدو گئجه‌نین قارا یورغانی!
دوشمه‌نین مکیرلی پیلانی حاضر،
بو گوناه‌سیز یوردا بیر اؤلوم یازیر...
خئروسیما، ناقاساکی باشینی قال‌دیر،
باخ بو عصرین سونوندا بو نه قئی‌لو-قال‌دیر؟!
خوجا‌لییا روحون اوچسون مهو اولموش خاتین،
ندیر بو سویقیریمیندا شهید حیاتین؟!
نه ناپالئون، نه ده هیتلئر بو حؤکمو وئرمیب،
هئچ بیر میللت وار اولان‌دان بو ظلمو گؤرموب!
هئچ بیر یاغی کؤرپه‌لره قییماییب، الله،
گؤرن گؤزون، دویان کؤکسون اویماییب، الله.
هئچ بیر یوردون سینه‌سینده بو داغ اولمادی،
بیر گئجه‌ده خوجا‌لیدا هئچ کیم قالمادی...
زلزه‌لمی بو تورپاغین سینه‌سین یاردی؟
سئلمی جوشدو خوجا‌لی‌نین قوینونا واردی؟
***
یوخ، یوخ نه زلزه‌له، نه ده داشقیندی،
یوخولو خوجا‌لی هله چاشقیندی.
قان‌لی روس آلایی وار خانکنددینده،
مین باده قالدیریر داشناقلا گونده.
کافیرلر، گاوورلار بیرلشیب یئنه،
سالیب خوجالینی بو قارا گونه،
گئجه‌دیر، جوجوق‌لار کؤرپه‌لر یاتمیش،
اسیر خوجا‌لی‌نین آخیری چاتمیش.
دولدو تاوان‌لارا گولله یاغیشی،
حیرتده بوراخدی بوران‌لی قیشی.
قوجا‌لار، اوشاق‌لار قاچیر کوچه‌یه،
آیاق‌لار دوشوردو اود گؤلمچه‌یه...
یانیر چیرتا-چیرتلا ائولر، ائشیک‌لر،
ایمدادا مؤهتاجدی کؤرپه بئشیک‌لر...
شهره هر یان‌دان تانک‌لار شیغیییر،
بو یورد وارلیغییچین اؤزون قارغیییر.
قاچانی یول‌لاردا گولله هاخلاییر،
کافیرلر شیکاری اودلا ساخلاییر.
دؤشنیب یول‌لارا مین‌لرله مئیید،
یاغییا گرکمی یالواریش، اؤیود؟
دوشمه‌نین علینده اسیر جاماات،
قانا بویانیبدی بورداکی حیات.
زینت‌لی بارماق‌لار کسیلیر او آن،
فیشقیریر باش‌لاردان، اوزلردن آل قان.
دؤش‌لرده کؤرپه‌لر سونگویه کئچیر،
بو گون ائرمنی‌لر تورک سویون بیچیر!..
سینه‌سی یارا‌لی قادین‌لار نالان،
اجل ده، اؤلوم ده بو یئرده یالان.
یارا‌لار قان سیزیر، یاغی‌لار گولله،
بو قان دئییله‌سی دئییلدی دیلله.
***
آیاقلادین آزغین یاغی،
ناموسومو، آریمی،
تاریخ‌لرین قان واراغی،
خوجا‌لی‌نین سویقیریمی!
*
مین ایللرین یادداشیندا،
قالان‌لارین گؤز یاشیندا،
شهیدلرین باشداشیندا...
خوجا‌لی‌نین سویقیریمی!
*
تاپدالانمیش قئیرتیمیز،
آیاقلانمیش میللتیمیز،
ایشگنجه‌میز، ذلتیمیز،
خوغا‌لی‌نین سویقیریمی!
*
یاغی‌لارین کسر دیشی،
باشکه‌سه‌نین حاق وردیشی،
قان‌لی علین قان گردیشی
خوجا‌لی‌نین سویقیریمی!
*
اسیر دوشموش بیرلیگیمیز،
پارچالانمیش ارلیگیمیز،
موردارلانمیش پیرلیگیمیز،
خوجا‌لی‌نین سویقیریمی!
***
گئجه اؤز یئرینی وئرمیش سحره...
گوندوز ایلشمیشدی قارا کهره.
باغریقان زولمتین گولله‌سی سوسموش،
قاران‌لیق اؤتن گون مین یول قان قوسموش!..
الله وحشی‌لیک‌دن سسینی قیسمیش...
گوناه‌سیز گئجنی بوغازدان آسمیش.
قارا اؤرپک گئییب آغاپپاق سحر،
نه اؤلوم، نه ده قان گؤرموب بو تهر.
اسیر خوجا‌لی‌نین سینه‌سی یانیر،
حیاتین نبیزی بوردا دایانیر.
مئیدلر چؤل‌لره، یول‌لارا دولموش،
بوردا حقیقت ده، حیات دا سولموش!
جانی بوغازین‌دان چخمامیش جان‌لار...
قیرمیزی لالتک تورپاقدا قان‌لار...
یانان خوجا‌لی‌نین سینه‌سی داغ‌لی،
حاقین، عدالتین قاپی‌سی باغلی!..
***
ائی میللی قیرغینا چاغیران‌لاریم،
کورسودن خالق دئییب باغیران‌لاریم،
آغیر ساعت‌لاریم، آغیر آنلاریم،
ائرمنی علینده یاندی خوجا‌لی،
میلیون ایل کئچسه ده قاندی خوجا‌لی.
*
قوجاغی آل قانلا دولموش آنا‌لار،
داشناک زیندانیندا اسیر سونا‌لار،
گئتدی الیمیزدن ناموس، ایسمت، آر،
خالقین سینه‌سینه داغدی خوجا‌لی،
ایندی یوخولاردا ساغدی خوجا‌لی.
آغلاما، قاراباغ، آذری یوردو،
هانی ار اوغول‌لار، هانی ار اوردو؟
ائویمده، چؤلومده یاغی تور قوردو...
تؤکولن قان‌لاردان گؤلدو خوجا‌لی،
جوجوغ‌لو، چاغا‌لی اؤلدو خوجا‌لی.
*
اللهیم، ایلاهیم، هارداسان، هاردا؟
قالیب نئچه بؤلگم، ائلاتیم زوردا،
سادلؤوه میللتیم اینلییر داردا،
میللی هیسسیمیزه قوردو خوجا‌لی،
داشناک گئنوسیدین یوردو خوجا‌لی.
*
اؤزگه هاواسییلا یوخولایان‌لار،
مین-نازو نعمتی قوخولایان‌لار،
ائلی آغایر گونده داردا قویان‌لار...
یاندی دیری-دیری، یاندی خوجا‌لی،
خالقین اؤلوم-قالیم آندی خوغا‌لی.
*
اومودلو، مالیبی‌لی، قوشچونون مالی،
داغیلدی دیدرگین اهلی-ایا‌لی...
گؤی‌لری تیتره‌دیر بو یوردون حالی-
قان‌لی داشالتییا تایدی خوجا‌لی،
ائلی ساتان‌لارا وایدی خوجا‌لی.
*
اییلمه، ائی وطن، دیک توت باشینی،
تؤکمه گؤزلرین‌دن قان‌لی یاشینی،
اوغوروندا هر شهید وطنداشینی-
تاریخین کؤکسونه یازدی خوجا‌لی،
خای‌نین مزارین قازدی خوجا‌لی.
*
کؤکسو کاباب اولموش، ائللریم، آغلا،
داغ‌لاریم، داش‌لاریم، چؤل‌لریم، آغلا،
سینه‌سی یارا‌لی ایللریم، آغلا،
سونگویله دوغراندی اسیر خوجا‌لی،
الاج‌سیز شوشاما قسیر خوجا‌لی.
*
قوجا دونیا، بو تاریخی سیلمه اؤز یادداشین‌دان،
مین-مین قان‌لی سئل‌لر اولدو ائللرین گؤز یاشین‌دان...
اود پوسکورور یئره-گؤیه اورییمین باشین‌دان،
یاندی ایچیم، یاندی کؤکسوم ایمداد ائیله، اللهیم!
وحشی، باربار بئیین‌لری آباد ائیله اللهیم.
فقط یئتر، یئتر وطن مین یئره پارچالاندی،
اورک‌لر ده، مرام‌لار دا ائله هئی هاچالاندی...
آغیر یوردلار، آغیر ائللر گؤز اؤنونده تالاندی،
خوجا‌لی‌نین موسیبتین یئرده قویما، اللهیم،
دیوان قوروب، سن حؤکمو وئر، قانا اویما، اللهیم.
*
کرمینه سیغینمیشیق، سنسن اومیدگاهیمیز،
قارا چادرا گئیینیبدی هر گلن صاباحیمیز،
ارشه بولند اولوب داها قان آغلایان آهیمیز،
اوچورت، داغیت زولوم ائوین غرضینله، اللهیم،
اؤلچ-بیچ وحشی اینسان‌لیغی ترزینله، اللهیم.
*
میللتیمی سینه‌سینده شهید آغری-آجی‌سی،
یاندی داشناک سیتمینده مین-مین قارداش، باجی‌سی،
سبیریمیز توکنیبدی اورک آسی، آیل آسی،
پارچالاندی آذربایجان بیر آرازلا، اللهیم!
سنه بل‌لی وحشی‌لیک‌لر، سن تارازلا، اللهیم!!!...
یان‌دیرا‌جاق داغ-داشی،
یورددا هر وطنداشی،
قوروماز گؤزوم یاشی،
خوجا‌لی قیامتی!
*
گؤی‌لردن قان الیر،
مین ایل کئچسه قدد ایر،
دونیا‌دان حاق دیلیر،
خوجا‌لی قیامتی.
*
اؤلن باجی، قارداشدی،
یانان تورپاقدی، داشدی،
مین-مین قان‌لی باش داشدی...
خوجا‌لی قیامتی...
*
سیندی قولوم-قانادیم،
یاندیم، اللهیم، یاندیم،
یاغییا ساواش آندیم،
خوجا‌لی قیامتی...
*
زولومو دوزده قویان،
یالانین کؤکسون اویان،
حاقی دونیایا یایان،
خوجا‌لی قیامتی...
*
فلاکتله اوز-اوزه،
دوشمنه قالخان، نیزه،
دؤندو قان‌لار دنیزه،
خوجا‌لی قیامتی.
*
اینتیقام، قیساس دئیر،
قئیرت قاپی‌سین دؤیر،
اؤلونجه قلبی دؤیر...
خوجا‌لی قیامتی...
*
یوردلار پرن-پرندی،
زولوم ارشه دیرندی،
حاق حاقینا ارندی،
خوجا‌لی قیامتی...
*
آغلایار کاغیذ، قلم،
یانار آهیم‌دان عالم،
اجل جان وئرمز اؤلم،
خوجا‌لی قیامتی...
*
اسیر یوردون فریادی،
یئتمز تانرییا دادی،
سویقیریمیدی آدی-
خوجا‌لی قیامتی...
ائی روس خالقی، گؤزونو آچ، باخ بو قان‌لارا،
یاندیریلمیش، پارچالانمیش شهید جان‌لارا،
تاریخ‌لرده یئر وئریلمیب بو دیوان‌لارا،
ایمپئریا‌لار میللتینی شرف‌لی ائتمیب،
هئچ بیر جللاد تاختی-تاجی آخیرا یئتمیب.
*
داشناک‌لارین دییرمانی چوخ سو آپاردی،
تانری اؤزو بو قانلارچین توفان قوپاردی،
نئچه-نئچه پیوترلار آتین چاپاردی...
گؤستر منه تاختی-تاجین شرفین، آدین،
اونلاری دا بو دونیایا گتدی روس قادین.
*
ائی روس خالقی، یئسئنینی عزیز اؤولادی،
بو گون آزاد اؤلکه‌نیزده آزادلیق دادی،
سیزه-بیزه یاخشی بلد فاشیزیم آدی!
مین-مین اؤلن-ایتن اولدو او قالماقالدا،
یاخشی بیلدیک ندیر او واخت زنجیرلر قولدا؟!
*
باکی نئفتی ائوینیزده چیراغا دؤندو،
فاشیست‌لرله ووروش‌لاردا یاراغا دؤندو،
وطنیمین پاک اوریی سیزله دؤیوندو...
قانیمیزلا، جانیمیزلا بیرلشدیک اوندا،
دوغولان‌دان اؤلندک بو خالق بیر دوندا!
*
ایندی داشناک تاونونا یوردون گیللنیب،
نه اولوبدو آخار سئل‌لر بئله لیللنیب؟!
آدرانیک هاوا‌لی‌لار یئنه شئللنیب،
پلان جیزیر، مؤهور باسیر روس اوغول‌لار،
وطنیمین ایستیقلالین یئنه بوغول‌لار.
*
ائی روس خالقی، اؤزون آرا کیمدی ساواشان،
سنین، منیم سلاحیملا حدینی آشان،
اؤزگه یوردا وحشی کیمی گزیب-دولاشان،
اوغول‌لارین هارا تؤکور گولله یاغیشین،
بیلمه‌لییم، بو قان‌لارا ندیر باخیشین؟
*
ائی روس خالقی، سنین اوغلون بو یوردو بؤلدو،
قاراباغین آخان قانی مین چایدی، گؤلدو،
بؤیوتدوگون قان‌سیزلارلا خوجا‌لی اؤلدو!
بیر قیمت وئر علی قانا بویانان‌لارا،
داشناک‌لارین آرخاسیندا دایانان‌لارا.
*
پارا ایله ویج‌دان‌لاری ساتانا، لنت،
حاقی دانیب وحشی‌لری توتانا، لنت،
جللادلارین کؤلگه‌سینده یاتانا، لنت،
ائی روس خالقی، شیرین‌دیرسه آزادلیق اگر،
پاک یولوندا شهید یوردوم دونیایا دگر!
دوگونلنمیش یومروغوموز سلاح داوایا،
باغریمیزدان پوسکورن اود قالخسین هاوایا،
قان چاناغی خانکندینده چئوریلسین وایا!
قورغوشونا دؤنسون اوردا شر گؤزو اووسون،
اصلی-کؤکو اولمایاانی بو یورددان قووسون.
*
ائی وته‌نین اوغلو، قیزی، گئدک سنگره،
سیپر اولسون یاغی‌لارا هر داغ، هر دره،
دیغا‌لارین قول‌لارینی گرک ائل گره!
گول قوخولو قیزلاریمیز یاغی علینده،
قیساس یوردون اوریینده، قیساس دیلینده!
*
ائلدن گلن ائل مالینی چالیب-چاپدی‌لار.
ایکی یوز ایل مملکته زولوم یاپدی‌لار،
چوخالدی‌لار میکروب تکی، یولو ساپدی‌لار...
یئتر داها بو آلدانیش، وئرک ال-اله،
ظفر چالاق بو ساواش‌دان گون دوغسون ائله.
*
قالیبیت بیزیمله‌دیر، تانری حاقا یار،
قیساس دئییب هارای چکیر ناموس، ایسمت، آر،
آذربایجان قدیم یوردسا-قورد ارلری وار...
خوجا‌لی‌نین شهید روحو قان بو داغ-داشا،
ظفرلرله چیخ ساواش‌دان، ائی وطن، یاشا!
*
مئشه‌لرده دونان‌لارین روحو عشقینه،
خوجا‌لی‌نین یانان کؤکسو، آهی عشقینه،
گئیین بوزقورد لیباسینی، ایگید، اینینه،
اییلمه‌ین قورورونو گؤستر یاغییا،
سون قوی وتهین تورپاغیندا وایا، آغییا!
*
بونو سنه گؤزو یاش‌لی قیز، گلین دئییر،
مین ایللرله قیلینج ووران سرت علین دئییر،
آذربایجان آدلی بؤیوک بیر ائلین دئییر،
وطن‌سیزه نه سادت؟! وطنله یاشا!
قیریلما‌لی زنجیر، بوخوو، یول قورتولوشا!
ظفرله چیخ ساواش‌لاردان، ائی وطن، یاشا!!!
03-05.03.1992
