آهیل واختیندا یورد-یوواسیندان مجبورن
قووولموش، خیزییا پناه گتیرمیش و یورد
خیففتیندن درده دوشوب وفات ائتمیش داغ
جوسسهلی ولیئو قاسیم حسین اوغلونون
مقدس روحونا!..
I
بوردان بیر آتلی کئچدی…
دونا چاییندان ایچدی،
باغچاسیندا، باغیندا،
اکدیگینی یاد بیچدی!..
***
آمان، للور داغی، ائللرین جمعی،
هاردا اوجاق سالدی، هارایا دوشدو؟
یوردلارین بیر اولان، گور اولان دمی-
فیتنهیه، فئله، قارایا دوشدو.
*
نیه نوه گمیسی گلمهدی قافا؟
یوردلار صاحبینه ائتمهدی وفا،
میللت جفا چکدی، یاد گؤردو سفا،
کؤچهکؤچ، قاچهاقاچ آرایا دوشدو.
*
تاریخ اونودارمی او قانلی چاغی؟
درددن اورکلرین اریدی یاغی،
دوشمهنین ووردوغو او سینه داغی،
یئنه یارا اوستدن، یارایا دوشدو.
*
ایروان، زنگزور، قاف، گؤیچه تالان،
ایکی یوز ایل دولاشیر دونیانی یالان،
ائی وطن، دیدرگین آذری بالان،
هارا قوولادیلار، اورایا دوشدو؟
*
نیه ایچیمیزین سؤنوبدو کینی،
جیهادا چاغیریر او ایسلام دینی،
دونیانین ایبلیسی، شیطانی، جینی،
بیزیم یورد-یووایا، سارایا دوشدو.
*
سیناق یاریشیمی، الله، مردلره؟
قول-قاناد وئریرسن هئی نامردلره،
چاره آرایارکن بیز بو دردلره،
زولوم ده، اؤلوم ده چارایا دوشدو.
II
هانی آختالا…؟
مدتدی اولوبسان ائلیندن اوزاق،
نئجه گزدیریرسن وایی، آختالا؟
کسیبدی باشینین اوستونو سازاق،
قانلیدیر او دونا چایی، آختالا!
*
هانی، او داغلارین دوزلری، هانی؟
چئشمهسی چاغلایان گؤزلری هانی؟
سؤنموش اوجاقلارین کؤزلری هانی؟
نئجه اونودولدو سایی، آختالا؟
*
باغیندا بولبولون دیلی کسیلدی،
سازیندا سیمینین تئلی کسیلدی،
تورکون بئلی سیندی، ائلی کسیلدی،
هانی او داغلارین یایی، آختالا؟
*
سویوندان ایچدیگیم او بوز بولاقلار،
آتیمی سوردوگوم او گؤی یایلاقلار،
یاغینین علینده قالان اویلاقلار-
نیه ائشیتمییر هایی، آختالا؟
*
منه سؤیلهدیلر یورد ائت خیزینی،
یایین یایلاق ائیله، اوخشا یازینی،
دیندیر درده دوشموش تئلی سازینی،
وور باشا هر گونو، آیی، آختالا.
*
دونیا هورر دئییرکن هئی میللتلره،
بیز نیه توش اولدوق دئ ذلتلره؟
بو قوجا واختیمدا بو میننتلره-
قالمادی کؤنلومون هایی، آختالا.
*
آتلا دولاشدیغیم گدیکلر هانی؟
کابابلیق ائتدیگیم املیکلر هانی؟
او هایلی، هارایلی شئنلیکلر هانی؟
هانی او خوش باهار آیی، آختالا؟
*
گزدیکجه خیزیدا چؤلو، چمنی،
اورییم اونودا بیلمییر سنی،
بیلیرسن، قوبارین یاندیریر منی،
یوخدو او یئرلرین تایی، آختالا!..
***
بو آهلار ایچینده چیرپینان قوجا،
حاقینا کؤنلوندن آچیبدی باجا.
فراقی دیلیندن کؤنله یاخیلیر،
کؤکسونده ائله بیل شیمشک چاخیلیر.
بوتون جانی ایله تیترییر، اسیر،
روحو او یئرلره یئنه تلسیر.
بومبوز اللرینده هرارت گزیر،
اللها اؤمروندن ایستییر نزیر.
بیر ده او یئرلری دولاشماق اوچون،
بو عشق آلیشدیریر کؤنلونون ایچین.
اونا قریب گلیر خیزی داغلاری،
اونودا بیلمییر اؤتن چاغلاری…
III
بو پاییز قانلی گلدی…
بو پاییز قانلی گلدی،
یامان دیوانلی گلدی،
یوردوندان پئریک دوشن،
کؤینیی قانلی گلدی.
***
مین دوققوز یوز سکسن سککیز-سویوق نویابیر آیی،
قالخیر ارشه هارای دئین آنالارین آه-وایی.
*
یوز ایلدی کی، کؤچکؤچدو زنگزوردان، قافاندان،
السگرین ائلی گؤیچه سیلیندیمی جاهاندان؟
او گوندن کی، روسلارین شر آیاغی دیدی یوردا،
بابامیزا نؤکر اولان ائرمنی دؤندو قوردا.
او تایقولاق آندرانیک ده آت اویناتدی بیر زامان،
قوناق اولدو هر منزیله ناله، قیرغین، آه-آمان،
آنالارین، باجیلارین ناموسو تاپدالاندی،
اوجاقلارین اودو سؤندو، اوستونه سو جالاندی.
مزارلیغا دؤندو ائللر بیر اسیرده مین کره،
قانا دؤندو آخان سئللر، قانلی اولدو هر در…
وطن اوغلو، سینن یانسین بو ائللرین آهینا،
شهید اولموش بابالارین، ننهلرین روحونا-
باش ائندیریب، سلاح گؤتور قیساسینی آل داها،
آند وئریرم یارادانا قویما قالسین صاباحا.
سن جاوانشیر عظمتلی بو یوردون اؤولادیسان،
آذربایجان دئدیگیمیز مملکتین آدیسان.
آند وئریرم دوغولدوغون بو تورپاغا، هاوایا،
شاه ایسماییل قودرتلی اول، قالخ، یاغییلا داوایا!..
***
مین دوققوز یوز سکسن سککیز، سویوق نویابیر آیی،
نئجه قملی، نئجه میسکین آخیردی دونا چایی.
او آختالا یوردونون دا کؤچکؤچو باش آلیر،
آنالارین، قاریلارین ببکلرین یاش آلیر.
للور داغین، چتین داغین باشیندا دومان گزیر،
هانی حاقیم، قیبلگاهیم، ائولری آمان گزیر.
کئچلگودون، ملکیوردون منسیز نئجه اولاجاق؟
ائرمنیمی او یایلاغا، او اویلاغا دولاجاق؟
کؤندووغلو خیالدادی سیندیرماییر ووقارین،
او اؤمرونون یولداشی دا گیزلتمییر آه-زارین.
دئییر: «منی بو یاشیمدا قریبلییه آتما گل،
قم یوکونو، درد یوکونو سن چینیمه چاتما گل.
مزارلاری ائرمنییه تاپشیریبمی گئدیریک؟
او ایمانسیز یاغیلاری یئرلی، یوردلو ائدیریک.»
کؤندووغلو قاسیم کیشی آلیشیردی بو دردله،
نئجه قالسین بیر اوبادا بو یاشیندا نامردله؟
او توکزبان قاری ایله کئچیردیگی گونلری،
بیرجه آندا خاتیرلادی سازلی توی-دوگونلری،
بوغازینی بوغدو قهر قوجالیغین آنلادی،
اوریینده میلیون کره اؤز-اؤزونو دانلادی.
«کیلیمه بورون، ائلنن سورون …- دئدی، آروادینا،-
لکه سالماز کیشی اولان، ائی قاری، اؤز آدینا…»
کؤندووغلو قاسیم کیشی دیلده دئدی بو سؤزو،
ایچین-ایچین آلیشاراق یاندی اورکده اؤزو.
او سیچرادی آت اوستونه یاراشمایان یاشییلا،
یول اوستونده ایالینا گل ائیلهدی باشییلا…
اؤز ائویندن بیر کیبریت ده آلمادی قاسیم کیشی،
فیکیرلشدی قاییداجام گئج-تئز بورایا اشی.
همیشهلیک گئتمیرم کی، اؤز یوردومدان کنارا،
بیر آز کئچر ساکیت اولار دوزهلر یئنه آرا…
چئوریلهرک، باخدی بو آن او آغلاغان داغینا،
سانکی قاندال ووردو فلک آتینین آیاغینا.
او اوجابوی قامتینی ایدی گؤیون کؤکسونه،
چاپدی آتین هیککه ایله آختالانین عکسینه...
***
آدم اوغلون، نئچین وئردین، الله، یاغی جاهانا؟
بو او گونلر سون کؤچ ایدی یورددان آذربایجانا!…
باتماماقچین او ائللرین اینسانلاری آل قانا،
آذربایجان تورپاغیندان کؤچدو آزربایجانا…
قاچهاقاچدا کؤرپه اؤلدو آنانین کوریینده،
یارا آچدی، او گون فلک آختالا اوریینده!
IV
آختالا افسانهسی
دئییرلر کی، آیریم ائلی یورد چادیرین قوراندا،
کیشیلری اووا چیخیب، خاتینی اوجاق قوراندا،
دونا چایی لاپ یاخیندان گورولتویلا آخارمیش،
سئل گلنده قوردوقلاری یورد-یووانی ییخارمیش.
بیر کیشی ده خاتینینا تاپشیرمیش ائو-ائشیگی،
من گئدیرم قوش اوولاییم سن، گلین، چک کئشیگی…
بو اوچ اوغول آماناتین آنالیق پئیمانینا،
تاپشیریرام من اونلاری سنین پاک ایمانینا.
دئییب چیخیر اری ائودن گئدیر مئشهیه ساری،
پالتار یویور گلین چایدا آنلار اؤتور گون یاری.
اوشاقلار دا اویناییرمیش چایا یاخین تالادا،
الله، نئجه شیرین اولور جانا جاندان بالا دا؟
بیردن ساکیت آخان چایدا سئللر نئجه کؤپورور؟
سانکی دونا بیر اژداها آغزیندان اود اوفورور.
آلیر کؤرپه بالالاری آخان سئللر قوینونا،
مات قالیبمیش فریاد چکن گلین فلک اوینونا.
خاتونون «اه تالا …» سؤزو او یوردون آدی اولدو،
مین ایل قاباق آختالانین شهید فریادی اولدو!…
V
کؤندووغلونون سیغیندیغی خیزیدان یوردونا دؤنمهسی
کؤندووغلو کؤچله بیرگه اوزون بیر یول گئدیردی…
اوریینی یورد هسرتی پارچا-پارچا ائدیردی.
ساداخلییا یئتیشنده ال ائلهدی او کؤچه،
گؤزلرینده شیمشک چاخدی، قلبی اود بیچه-بیچ…
دئدی: «دوستوم بو یاخیندا، بیر اونا باش چکیم من،
نه قدر کی، گئجه دوشموب، بو داغلارا چؤکموب چن»…
آتینی او ساداخلیدا تاپشیردی قوناغینا،
دئدی:«کیشی، داش دا بئله دیمهسین آیاغینا.
اینییم ده سنه داها ارماغاندی بو گوندن،
باغلایاندا ایپ بوغازا قورو اونو دوگوندن.
ساغ، یئ، هالال ائیلییرم سودونو ده بیل سنه،
بلکه بیر ده دؤنر اولدوم بو یئرلره من یئن…
کؤندووغلو ائلله بیرگه ائوینی ترک ائدنده،
گؤز گزدیریب تؤولهسینه بو نیسکیلله گئدنده،
سانکی حیوان دویوق دوشموش بو قریب کؤچهکؤچدن،
ارشه دوشموش ملر سسی، آهی گلمیشدی ایچدن…
اینک اونسوز دورمامیشدی ییهسینه آغلامیش،
آتلا بیرگه اینیی ده، او، یئدهیه باغلامیش…
***
کؤندووغلو قاسیم کیشی گلدی خیزی ائلینه،
بیر نئچه گون چای-چؤرک ده هئچ وورمادی دیلینه.
دؤرد آی هله کئچممیشدی آختالانین هسرتی،
آلیشدیردی سینهسینده ائله دؤنمک نیتی.
دؤنمهلییم قوجا دئدی: «ئرمنی کیمدی، بالا،
سالیب منی قوجا واختی بؤیله دیدرگین حالا؟..
کئچلگودون قارتالییام، منه ائنمک یاراشماز،
قارتال اؤلر، هنوز اونا قاریشقالار داراشماز…»
نووروز هله گلممیشدی، کؤندووغلو ییغیشدی،
او، توکزبان قاریسییلا بیر ماشینا سیغیشدی.
اؤنجه گلدی ساداخلیدا قوناغینین ائوینه،
گئدک، قاری، کیشی دئدی، گرک دوستوم سئوینه.
دوستو اونو چوخ اورکله قارشیلادی همن گون،
قوناغینین آغریسینا اورییندن قوپدو اون.
کؤندووغلون داشیندیرماق ایستهدی اؤز فیکریندن،
گؤردو قوجانین اوریی آشیب-داشیر لاپ کیندن.
دئدی: «گئتمه، ائرمنیلر اؤلدورر سنی اوردا،
سن عدالت آراییرسان، حاق، عدالت دئ هاردا؟…»
قاسیم کیشی ساکیت-ساکیت قوناغینی دینلهدی،
قددی-قامتین دوزلدیب یومروغون دوگونلهدی،
هیریسیندن، هیککهسیندن ائله قانلی اینلدی…
آتینی و اینیینی، آروادینی گؤتوردو،
اؤزونو بیر مارت سحری آختالایا یئتیردی.
***
ائرمنیلر مات قالمیشدی کیشیدکی هونره،
قلبلرینده آلقیشلادی بلکه اونو مین کره!..
یئر ده، گؤی ده هئیران اولموش اونداکی بو مردلییه،
قاسیم کیشی عصیان ائتدی یاغیدا نامردلییه.
او اوجابوی قامتیله یاراشیردی آتینا،
قاریسییلا قوووشموشدو آختالا هیاتینا…
ائرمنیلر دولوشموشدو بوش قالان او ائولره،
قالیب-قالیب باخیشلاری بنزییردی دیولره.
او نووروزو اؤز ائوینده کئچیرتدی قاسیم کیشی،
اکمک اولدو باغ-بوستانی او یاز اونون هر ایشی.
سحر گلدی قوواردی او گؤی آتینی شاملیغا،
نیه گلدین کلمهسینی دئمیردی هئچ بیر دیغا.
چؤرک آلیب دؤنردی تئز آختالانین مرد اری،
چیگینینده قوشالوله، آلتینداجا کهری…
او یای اوغول نوهسی ده گلدی بابا یانینا،
دؤندو توکزبان قارینین اوشاق دا هیانینا.
کؤندووغلو قاسیم کیشی قالماقدا اؤز ائلینده،
کئچلگودو، ملکیوردو دولاشدی آت بئلینده.
بیر گون ائرمنی اوشاغی نوهسین حدهلهدی،
ائله بیل کؤندووغلونون باشینا داش الهدی،
گئتدی قوجا قورور ایله ائرمنی قاپیسینا،
دئدی: «گلمه سنسن دیغا، اوتورارام یاسینا!
بو اوغلومون اوغلونا دا آختالادی یورد-اوجاق،
بابالاردان ارماغاندی، بیزیمکی ده اولاجاق.»
دئیهرک، او، هیککه ایله قامچی چکدی آتینا،
ائرمنینین ایشلهدی سؤز، سانکی یئددی قاتینا.
ایکیوزلو یاغی هله اوشاغینی دانلادی،
ار کیشینین یانینداجا اونو هئی یامانلادی.
***
قانیقارا ائوه گلدی قاسیم کیشی او گئجه،
دیلیندن بیر فریاد قوپدو، نئجه اولدو، ائل نئجه؟
اونون توکزبان قاریسی اینیینی یئملمیش،
اوجاق چاتیب خؤرک آسمیش، پوررنگی چای دملمیش.
ائرمینین درسین وئردیم دئدی، او، آروادینا،
صدر اولان واختی دوشدو قوجانین تئز یادینا…
ائرمنیلر بیر زامانلار ال-آیاقدا ایشلمیش،
سوفرهمیزه قوناق اولوب چؤرییمدن دیشلمیش…
کیشی اولوب ایت اوشاغی، بیلمیرم نه زاماندان؟
قورومادیق بیر-بیرینی یوز ایلدی آه-آماندان.
دئیهرک، او قورور ایله علینی ایستیلهدی،
اوریینده اوجاغینا اللهدان حاق دیلدی…
***
پاییز گلدی کؤندووغلو باشی ایشه قاریشدی،
مئر-مئیوهسی دولدو-داشدی، باغ-باغاتلا یاریشدی.
کارتوفونو، سوغانینی ییغدیغجا هئی داشیردی،
بیر سحر ده نوسیله بوستاندا دولاشیردی…
سسه دؤندو داروازایا بیر ماشین گؤردو کیشی،
دونیا گؤرموش قوجا قارتال آنلادی بو گلیشی.
بوریس ایدی شاملیقداکی تانیشلاریندان بیری،
گلن کیمی بیان ائتدی اورییندکی سیرری.
دئدی: « قوجا، ساققالیلار دولوبدو کند-کسهیه،
بولونورلر هر کوچهده اونلار نئچه حیسهیه.
ایستمیرم جولما-جوجوق اوریینه هئی دیه،
بیر سورودو قیریلمیشلار نه ائو توتور، نه پیه.
قاسیم کیشی، کسدیگیمیز او چؤریین عشقینه،
مذهب حاقی، بیز ده قالدیق نه زاماندان پیس گون…
باشیمیزا کندیر سالیب سوروگور ایت اوشاغی،
دیلیمیزی ترپهدنده بیزه وورور قلب داغی.
هئچ بیلمیریک هاردان گلیب تؤکلوشوبلر بورایا؟…
قان-قیرغینی سالیب یئنه قیریلمیشلار آرایا.
مذهب حاقی، ساغ ائرمنی اولمایایدی دونیادا،
نه سیز، نه بیز دوشمییدیک بیر بو قدر فریادا!..
ائلین کؤچوب، سن بورادا نئیلیرسن یئتنه؟
کونج-بوجاقدا، یا مئشهده، کول دیبینده بیتنه.»
مغرور قوجا قورور ایله اوجا داغلارا باخدی،
لنگی-تئیمور قالاسیندا سئیرک شیمشکلر چاخدی.
شئیپورخانین باشی اوستو دومانلارا بوروندو،
قارا بولود او قالانین کؤلگسیله سوروندو…
کؤندووغلو ائرمنییه دؤندرهرک اوزونو،
غضب دوغان هیددت ایله سؤیلهدی سون سؤزونو.
ییغیشدیرین هر نئییم وار دولدورون سیز ماشینا،
الله اؤزو دوچار ائتسین اؤمرونوزو قیشینا.
تاریخلر ده شاهید بونا بو یئرلرین اوغلویام،
بو داغلارین سرکردهسی، من بینادان داغلییام.
اللهیمیز الاج ائتسین بو یوردلارین آهینا،
تاپشیریرام یورد-یووامی مزارلارین روهونا…!
VI
کؤندووغلونون یئنیدن خیزیا دؤنمهسی
کؤندووغلو قاییداراق گلدی خیزی ائلینه،
بئل گؤتوردو بو یاشیندا او یئنیدن علینه.
بیر ائو تیکدی، او، توکزبان قاریسییلا اؤزونه،
«بیزیمله قال دد» دئین اوغول-اوشاق سؤزونه،
قولاق بئله آسمادی هئچ داغدان اوجا بو قوجا،
ائل ایچینده اوجا اولدو، باشی زیروه تک اوجا.
هئی ائوینین ائیوانیندان باخدی بومبوز داغلارا،
اوچدو خیال آتی یئنه آختالالی چاغلارا،
یورد هسرتی بیردن-بیره پارچالادی کؤکسونو…
تاپمادی، او، تزه یورددا او یئرلرین عکسینی.
او گزدیگی کچلگودو گؤردو قوجا یوخودا،
آلیشدیردی اوریینی اوجاق اودو، قوخودا.
ایسیتمهدی ووجودونو بو تزهجه بینهسی،
کدر وئردی ائوی اونا یاندی آهلا سینهسی.
ایدی اوجا قامتینی او یئرلرین خیففتی،
دردلی ایدی اؤزو کیمی جان یولداشی، آفتی.
***
کؤندووغلو قاسیم کیشی هر گون سولوب سارالیردی،
اوزاقلارا دیکیر گؤزون، یامان قانی قارالیردی.
خیزی اونا وئرمییردی او یئرلرین هئچ دادینی،
ایچده بوغدو قوجا قارتال قریبلیگین فریادینی.
قوربتلرین شکری ده زهر کیمی آجی اولور،
دوغولدوغو اوجاغیندا کیشی یوردون تاجی اولور.
کؤندووغلو باخیشلاردان دویدو قریب اولدوغونو،
هیسس ائلهدی پاییزلار تک یارپاق تؤکوب سولدوغونو…
آیریم ائلی آختالادا دوغولموشدو، جانی اوردا،
نئجه تکان وئرسین آغلی ایچیندکی یاتمیش قوردا؟!
حاق بیلمهین یاغیلارا نئجه ثبوت ائیلهسین، او؟
حاق آرایان بو دونیایا حاقسیزلیغی سؤیلهسین، او.
هئی اوزولدو آیریلیغین داغدان آغیر عذابیندان،
قیریلیردی عؤمور سیمی تالئ آدلی روبابیندان.
کؤندووغلو قاسیم کیشی یاتاغینا دوشدو خسته،
داغدان آغیر ووقارییلا، گیدی دونیا، او، جان اوست…
نه لوغمانلار، نه تبیبلر تاپمادیلار درده چاره،
کؤکسو اوسته یورد آغریسی شیشدی قمدن، آچدی یاره.
ویدا دئدی، قاسیم کیشی یاخینینا، اوزاغینا،
قریب اؤمرو سؤندو شام تک قوربتلرین سازاغینا.
ابهدیلیک یومدو گؤزون بو دونیانین زولومونه،
قورتولماقچین ایزتیرابدان او قوووشدو اؤلومونه!
روحو اوچدو ار کیشینین یاغی الده قالان ائله،
او شرفلی حیاتی من داستان ائدیب سالدیم دیله.
سون نقطنی قویارکن آه، بو آغریلی میصراعلارا،
قلم محل قویمادی هئچ اورک اوزن ایسرارلارا.
کؤندووغلو، روحون بلکه قارقیشلاییر یاغیلاری،
یا قئییبدن قولاغیما گلدی هیجران آغیلاری…
***
بوردان گؤی آتلی کئچدی،
آتی قانادلی کئچدی،
ائلیندن آیری دوشن،
هیجران اکدی، قم بیچدی.
*
بو آیریلیق کئچیدی،
حاقین یولون سئچیدی،
ائلی درده سالانلار،
قم اکیب، درد بیچیدی.
*
آتیمین یالینا باخ،
دیدرگین حالینا باخ،
یوردوم یاغی علینده
ائلیمین حالینا باخ.
*
هسرتم گؤی آتیما،
بختور بوساتیما،
بو موخننت قونشولار،
قم قاتدی حیاتیما.
*
ائلمی، للور داغی،
یاغی، همنکی یاغی؟
روحوم گلنده اورا،
آیریلیقدان دئ آغی.
*
لنگی-تئیمور قالاسی،
یوردومون آختالاسی،
کئچلگودا چاتدیرین،
اؤلدو ایگید بالاسی.
*
آختالا گوندوزلری،
ائی ایگیدسیز دوزلری،
قوربتده اؤلنینین،
قالدی قریب سؤزلری.
*
باخما قوجا یاشیما،
نلر چکمیش باشیما،
اؤلدوم کی، روحوم اوچسون،
یوردوما، دام-داشیما…
*
درد وار کی، بؤلنی وار،
درد وار کی، بیلنی وار،
آختالایا دئیین کی،
خیزیدا اؤلنی وار!..
07-08.04.1998 /نئفت داشلاری